perpetual fear

corona edition

 
this page in English

zie ook het hoofdartikel over de serie perpetual fear

 
De pest is een epidemische, soms pandemische ziekte die met name in de vroegchristelijke tijd en de veertiende eeuw bijzonder hard toesloeg in Europa. De Zwarte Dood van 1347–51 kostte waarschijnlijk een derde van alle Europeanen het leven, maar ook in latere eeuwen waren er verschrikkelijke uitbraken in met name Amsterdam, Londen en Marseilles. De laatste grote Europese pestepidemie was in de Provence in 1720–22.

In de middeleeuwen werd een uitbraak algemeen opgevat als een straf van God, gewoonlijk voor de in alle tijden gevoelde toename van algehele zondigheid. Pogingen om deze collectieve straf ook collectief af te wenden, zoals de flagellanten die op het ritme van zweepslagen van stad tot stad trokken, werkten uiteraard averechts. Voor de minder geëngageerde gelovige resteerde er de voorspraak van een heilige, en vanaf de veertiende eeuw ontstond dan ook een cultus rond een zeer groot aantal pestheiligen.

Een bijzondere groep hierbinnen zijn de zogenaamde Noodhelpers, een ook collectief aanbeden verzameling van veertien heiligen, waarop Christina de Vos zeven jaar geleden de eerste werken van haar serie perpetual fear heeft gebaseerd. Indertijd leek haar eigen leven vol onzekerheid, verwarring, onbestemdheid en ongemak, maar nu er een nieuwe pest door de wereld waart, wordt dat wereldwijd door bijna iedereen ervaren. Daarom kreeg perpetual fear een erfenis, een miniserie van vijftien werken op briefkaartformaat: vijf vrouwelijke en vijf mannelijke pestheiligen, en vijf met deze heiligen geassocieerde dieren.

De corona-editie van perpetual fear kwam tot stand door een initiatief van het CBK Zeeland, dat sinds de lockdown werken online te koop aanbiedt voor de vaste prijs van 100 euro. Van Christina zijn alleen nog de heiligen Adrianus (coronaboy III), Rochus (IV) en de beer van Sint-Elooy (pestbeest V) niet verkocht. Al deze werken zijn op briefkaartformaat (14,8 x 10,5 cm), in gemengde techniek op papier, en worden zonder verzendkosten per post bij de koper thuisbezorgd.

miss corona

miss corona I

Sint-Barbara van Nicomedië

late derde eeuw, naamdag 4 december

Barbara behoort met Margaretha en Catharina (miss corona II & V) tot de Drie Heilige Maagden, een trio dat de kern is van de Veertien Noodhelpers, de groep pestheiligen waarmee de serie perpetual fear begon. Barbara was een tot het christendom bekeerde dochter van een Romeinse edelman, die haar, om haar te vrijwaren van de blikken van amoureuze jongemannen, in een toren liet opsluiten. Zij ontsnapte op wonderbaarlijke wijze, maar werd verraden en door haar vader onthoofd (hij werd ter plekke door de bliksem getroffen). De voorspraak van de Heilige Barbara beschermt onder meer tegen brand, bliksem en plotselinge dood (zonder de laatste sacramenten te hebben ontvangen), en zij is de beschermheilige van vele gevaarlijke beroepen.

miss corona II

Sint-Margaretha van Antiochië

late derde eeuw, naamdag 20 juli

Margaretha was een christelijke herderin uit de Romeinse tijd. Op zoek naar een weggelopen schaap liep zij de stad in, waar het oog van de stadsprefect op haar viel. Hij deed haar een huwelijksaanzoek, op voorwaarde dat zij het christendom zou afzweren, maar dit weigerde zij. Margaretha werd opgesloten en in de gevangenis verorberd door de duivel die de vorm van een draak had aangenomen, maar met behulp van haar crucifix kon zij levend ontsnappen. Aldus is zij de patroonheilige van de vroedvrouwen, aangeroepen bij barensnood, en buikpijn in het algemeen. Uiteindelijk werd ook zij onthoofd (alweer stierf de beul ter plekke). Tevens is zij met de heiligen Michael en Catharina (miss corona V) een van de drie 'stemmen' van Jeanne d'Arc.

miss corona III

Sint-Maria Magdalena

eerste eeuw, naamdag 22 juli

Maria Magdalena is een van de zesendertig (!) beschermheiligen tegen onbekende ziekten, alsmede tegen oogziekten en de pest. Na de dood van Jezus preekte zij het christendom, werd vervolgd en vluchtte in een stuurloos schip, dat in Gallië aanlandde. Aldaar, in de buurt van Marseille, woonde zij tot haar dood onherkend in een grot. Haar cultus als berouwvolle zondares ontstond tegen de achtergrond van een pestepidemie in de laat-Romeinse tijd en sindsdien is collectieve inkeer als remedie tegen besmettelijke ziekten een stokpaardje van de christelijke kerk. Aan de andere kant is haar zondige verleden als verleidster (Jezus heeft maar liefst zeven duivels uit haar gedreven) nooit vergeten. Zo is zij niet alleen de patrones van berouwvolle zondaressen, maar ook van sekswerkers, kleermakers, kappers, kammenmakers en parfumisten.

miss corona IV

Sint-Gertrudis van Nijvel

ca. 628–ca. 659, naamdag 17 maart

Gertrudis was de dochter van een hofmeier, een voorvader van Karel de Grote. Haar moeder en zuster zijn eveneens heilig verklaard, en zij volgde haar moeder op als abdis van het klooster dat zij op ongeveer twaalfjarige leeftijd betrad en waar zij op op circa dertigjarige leeftijd overleed. Deze bepaald saaie biografie krijgt enigszins sjeu door een aantal wonderen, zoals degene waarin zij werd beproefd door de duivel die de gedaante had aangenomen van een muis. Haar gebeden, alsmede het water uit de bron en het brood uit de oven van het klooster, zouden muizen en ratten op de vlucht doen slaan. Door haar reputatie als bestrijder van ongedierte werd zij vanaf de jaren tachtig opnieuw enigszins populair als officieuze beschermheilige van katten.

miss corona V

Sint-Catharina van Alexandrië

ca. 287–ca. 305, naamdag 25 november

Catharina was de dochter van de Romeinse gouverneur van Alexandrië. Zoals het een van de Drie Heilige Maagden betaamt, wees zij een eigenlijk niet te weigeren huwelijksverzoek van een hooggeplaatste man af, vooral omdat het hier de keizer zelf betrof. Veertig filosofen probeerden haar te doen terugkeren tot het heidense geloof, maar in plaats daarvan bekeerde zij hen. De filosofen werden vervolgens allen levend verbrand, een lot dat ook haar wachtte, ware het niet dat het vuur miraculeus richting de beulen werd geblazen. Ook een poging om haar te breken op het rad werd door goddelijke interventie voorkomen (zij wordt gewoonlijk met het kapotte rad afgebeeld). Uiteindelijk werd ook zij onthoofd; de melk die uit haar hals vloeide, redde de stad van een pestepidemie.


coronaboys

coronaboy I

Sint-Antonius

251?–356, naamdag 17 januari

Antonius was een Romeins-Egyptische heremiet die God zocht in de woestenij. Als hij niet wordt afgebeeld in zijn beroemde Verzoeking, zien we hem gewoonlijk in het gezelschap van een varken, oorspronkelijk misschien omdat dit dier, met al zijn gewroet in de aarde, het door de kluizenaar overwonnen aardse bestaan symboliseerde. In de middeleeuwen werd aan de aanwezigheid van het varken echter een positieve draai gegeven: Antonius, een strikte vegetariër, zou zich ontfermd hebben over een ziek varkentje, dat vervolgens zijn huisdier werd. Het dier kreeg een belletje om en maakte zich daarmee nuttig door de heilige op de gebedsuren te attenderen. De Orde van Sint-Antonius, wiens lekenbroeders lijders aan Sint-Antoniusvuur (ergotisme) en andere besmettelijke ziekten verzorgden, werd ook met varkens geassocieerd: zij kregen toestemming voor hun levensonderhoud varkens te hoeden en deze vrij te laten weiden. Boeren schonken traditioneel de kleinste big uit een worp, die in het Engels nog steeds een 'tantony' wordt genoemd, aan de broeders.

coronaboy II

ca. 256–ca. 288, naamdag 20 januari

Sebastiaan was een kapitein in de Praetoriaanse garde onder keizer Diocletianus. Toen deze erachter kwam dat Sebastiaan een christen was, liet hij hem aan een boom of martelzuil binden en met pijlen doorboren. Dit zogenaamde eerste martelaarschap doodde hem echter niet, maar toen hij na zijn herstel de keizer aansprak op de christenvervolging, liet deze hem in het Circus Maximus doodknuppelen, zijn tweede martelaarschap. Dat hij zijn eerste martelaarschap overleefde, maakte hem een favoriete pestheilige, vanuit het geloof dat de ziekte veroorzaakt werd door engelen die pestpijlen op de mensheid afvuurden, een echo van de bliksempijlen van Zeus die hetzelfde effect sorteerden onder de Grieken voor de muren van Troje (ook onweer werd met de pest geassocieerd).

coronaboy III

Sint-Adrianus

gestorven in 306, naamdag 4 maart

Adrianus was een officier in het Romeinse leger die op een dag een groep christenen moest doodmartelen. Zeer onder de indruk van hun moed bekeerde hij zich ter plekke, waarop hij zelf op een gruwelijke manier de marteldood vond: zijn voeten werden verbrijzeld op een aambeeld, zijn handen werden afgehakt en uiteindelijk werd hij onthoofd. Het lijkt misschien ironisch dat hij de schutspatroon van de slagers en smeden werd (zoals Sebastiaan beschermheilige van de boogschutters en de geroosterde Laurentius van de koks), maar men kan de beulen óók zien als noodzakelijke vehikels voor het bereiken van de heiligheid van de martelaar. Als patroonheilige van Lissabon zou hij de stad hebben behoed voor een pestepidemie.

 
nog te koop in de webshop van het CBK Zeeland.

coronaboy IV

Sint-Rochus

ca. 1348–1376 of 1379, naamdag 16 augustus

Rochus is de pestheilige bij uitstek: in tegenstelling tot al die heiligen die een bruggetje nodig hadden om met de ziekte geassocieerd te worden, genas Rochus op zijn pelgrimstocht naar Rome talloze pestlijders, en overleefde ook zelf de ziekte. Na zijn besmetting trok hij zich terug in een hut in het bos, waar een bron opsprong en een hond hem dagelijks brood bracht en zijn wonden likte, waardoor hij genas (met het varken van Antonius een zeer zeldzaam voorbeeld van een positieve uitbeelding van deze diersoorten). Rochus wordt altijd afgebeeld met de hond en een pestbuil op zijn been, zij het zelden op de anatomisch correcte plaats, hoog in de lies. Hij is ook nog de beschermheilige van de valselijk beschuldigden: eenmaal thuis werd hij wegens spionage gearresteerd en hij stierf in de gevangenis.

 
nog te koop in de webshop van het CBK Zeeland.

coronaboy V

Sint-Christophorus

derde eeuw, naamdag 25 juli

Christophorus betekent Christusdrager, naar de legende waarin hij een kind op zijn brede rug over een rivier droeg. Het kind werd steeds zwaarder en de rivier steeds wilder, waardoor de reusachtige heilige bijna bezweek. Het kind bleek Jezus te zijn, die hem vervolgens doopte en zijn naam gaf. Om diverse redenen wordt Christophorus vaak met een hondenkop afgebeeld, mogelijk naar een mythisch mensenras, maar misschien ook wel doordat men zijn geboortestreek Kanaän door elkaar heeft gehaald met het latijnse woord voor hond (canis). Christophorus is een pestheilige omdat hij, net als Sebastiaan, een regen van pijlen overleefde: hij werd uiteindelijk onthoofd. Tegenwoordig is hij nog populair als schutspatroon van de reizigers.


pestbeesten

pestbeest I — het hert van Sint-Hubertus

pestbeest II — I am a free pig (thank you Saint Anthony)

pestbeest III — de draak van Sint-Margaretha

pestbeest IV — de broodhond van Sint-Rochus

pestbeest V — de beer van Sint-Elooy (nog te koop in de webshop van het CBK Zeeland)